13 кастрычніка ў Беларусі адзначалі 133-годдзе са дня нараджэння знакамітага, самабытнага і фенаменальнага дзеяча беларускай культуры Язэпа Драздовіча. Ён быў выбітным мастаком і графікам, скульптарам, а таксама паэтам, настаўнікам, этнографам, фалькларыстам.
Акрамя таго Язэп Драздовіч з’яўляўся філосафам, хірамантам, археолагам, тэатральным дзеячам. А яшчэ астраномам-аматарам і заснавальнікам беларускай тэарэтычнай астраноміі.
Дар яснабачання
Адна з найцікавейшых жыццёвых старонак Драздовіча — касмалагічная. Ён не проста захапляўся космасам, марыў пра пазазямныя вандроўкі і жыцці на іншых планетах, а верыў, што сам вандруе па Сонечнай сістэме ў так званых «астральных» снах. Пасля абуджэння творца ўвасабляў найпрыгажэйшыя, нерэальныя і дзіўныя вобразы, якія бачыў, на палатне.
Ён пакінуў сапраўдную скарбніцу для нашчадкаў-беларусаў не толькі ў выглядзе карцін, але і кніг, дзённікаў.
Пачаўся яго «касмічны» шлях у творчасці ў 1930-я гады.
«Ён зазірнуў у Космас, і Космас зазірнуў у яго, — адзначыла краязнаўца Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі Вольга Архіпава. — Захоплены навуковым даследаваннем космасу, яго насельнікаў, ён і сам быў трохі іншапланецянінам. Усё, што ён рабіў, было прасякнута водарам касмічнага, тагасветнага размаху, што для беларускай культуры не характэрна. Менавіта адсюль вынікае і фенаменальнасць творчасці Драздовіча».
Часта напаўгалодны, хворы, без прыстойнага адзення і цэлага абутку, ён сядзеў днямі ў бібліятэцы, прагна глытаючы астранамічную літаратуру, якая толькі была. Потым вяртаўся ў сваё сціплае жыллё, каб паглыбіцца ў нерэчаісныя, захапляльныя самнамбулічныя сны. Мастак адпраўляўся ў касмічныя вандроўкі — на Месяц, Марс, Сатурн, Венеру. Ён назіраў там за іншаземнымі пейзажамі, наведваў мудрагелістыя мясціны, сустракаў вычварныя жывёлы і расліны, знаёміўся з незвычайнымі мясцовымі жыхарамі.
Вярнуўшыся на Зямлю, імкнуўся да самай дробязі запісаць убачанае ў дзённікі, спецыяльныя сшыткі. Рабіў замалёўкі — мапы мясцовасцяў, архітэктуры, іншаземцаў. Усё гэта пазней і ператваралася ва ўнікальныя карціны.
Адметна, што творца быў перакананы: ён мае дар яснабачання (інакш, празорлівасці). І тое, што прыходзіць да яго ў снах — гэта будучыня.
Перагортваючы кнігі па астраноміі, вывучаючы фотаздымкі планет Драздовіч пісаў:
«Аказалася, што ўсё тое, што бачыў праз самнамбулічныя бачанні, — на фатаграфіі ёсць кропля ў кроплю. Цяпер я цвёрда веру, што большасць бачанняў маіх — гэта не плод фантазіі, не самападман, а сапраўдны дар празорлівасці».
«Не дзеля забавы, а дзеля навукі»
Драздовіч тлумачыў: «Раблю гэта не дзеля забавы і славалюбства, а дзеля навукі. Хто гэтаму не верыць, хай праверыць праз тэлескопы, і я ўпэўнены, што большасць з таго, што мной апісана, убачаць як на далоні».
І да сваіх касмічных замалёвак ён часта даваў падрабязныя тлумачальныя подпісы.
Неверагодна, што на адным палатне было, можна лічыць, два асобных твора: сам малюнак і каментарый да яго. Напрыклад, на карціне «Трывеж» —панарамнай выяве горада на Месяцы — можна разгледзець і каліграфічна выкананае чырвонай фарбай тлумачэнне, і рознакаляровыя карты Месяца і самога горада, якія дазваляюць зразумець, дзе менавіта знаходзяцца выяўленыя аб’екты.
Нягледзячы на гэта, даследчыкі пасля ўсё роўна заставаліся ў фрустрацыі. Бо мясцовасць Драздовіч пазначаў даволі дакладна, але яе сутнасць так і заставалася незразумелай. Відавочна, ключ да адгадкі захоўваўся ў яго дзённікавых запісах.
«Натуральна, гэтыя тэксты ўражваюць нават калі не адносіць іх да адпаведных маляўнічых і графічных работ. Яны абсалютна фенаменальна нетрадыцыйныя. Па загалоўках і на першы павярхоўны погляд яны фарміруюць у чытача пэўныя прадчуванні. Чытач спадзяецца на нешта накшталт навуковай фантастыкі, а значыць — на вострасюжэтны, дынамічны, захапляльны аповед з надзвычайнымі галавакружнымі прыгодамі. Але ў гэтых тэкстах няма ніякага сюжэту, а адзіную прыгоду, якая тут адбываецца, можна назваць «прыгодай сузірання». Тэксты гіпнатызуюць, цалкам зацягваюць у клейкую медытатыўную плынь. Яны магнетычна ўздзейнічаюць на чытача: доўгія, расцягнутыя, звілістыя, месцамі амаль «непралазныя» прапановы, закалыхваюць паўторы слоў, нагрувашчванні, нанізванне адзін на аднаго мудрагелістых эпітэтаў», — апісала так тэксты краязнаўца Архіпава.
Ці сапраўды яго можна назваць прадказальнікам?
У 1931 годзе Драздовіч выдаў у Вільні першую на беларускай мове кнігу па астраноміі «Нябесныя бегі», у якой выклаў шэраг сваіх тэорый, у прыватнасці, аб паходжанні планет Сонечнай сістэмы і вярчэнні Зямлі. Выданне ўпрыгожылі ўласныя малюнкі аўтара.
«Наша Сонечная сістэма адбылася не з туману, не з туманна-рассеянай і гарачай масы, а з гатовых, перад гэтым упарадкаваных нябесных целаў, сабраных і згрупаваных у сістэму праз захоп вандроўным сонцам…» — пісаў ён.
Ёсць і іншыя кнігі: «Дзе мы і хто мы. Касмалогія. Гутаркі аб паходжанні Сусвету», «Паходжанне планет Сонечнай сістэмы і іх самаабарачэнне», «Тэорыя руху ў касмалагічным значэнні».
Прыкметна, што гэта нельга назваць фантазіямі — яго тэксты аналізуюць астраномы. І шматлікія разлікі апынуліся правільнымі.
Напрыклад, сёння навукова пацверджаны факт, што падчас марскіх прыліваў, якія ўзнікаюць праз прыцягненне Месяца, адбываецца перасоўванне зямной паверхні на 50-70 см, пра што і пісаў Язэп Драздовіч 90 гадоў таму.
«Мы ведаем, што ўсе нябесныя свяціла, падобна людзям, перажываюць і дзяцінства, і юнацтва, і нарэшце, старасць і — затухаюць. І нам здаецца, што затухлае свяціла ўжо ніколі не вернецца да свайго ранейшага святланоснага дзяцінства і юнацтва, каб зноў засвяціцца. ( … ) Але гэта нам толькі здаецца», пісаўадзначаў ён.
Цікава, што яго тэорыя аб «ператваральных зонах» у космасе, у якіх старыя зоркі амалоджваецца і ператвараюцца ў новыя, вельмі падобная на тэорыю існавання чорных дзір.
Драздовіч верыў, што жыццё на Зямлю прыйшло з космасу. І што іншыя планеты заселеныя: Марс, Сатурн, Месяц. Ён засяляў іх жыхарамі, будаваў там гарады, прыдумляў ім назвы. Па паданнях Драздовіча, на Месяцы жылі людзіны, якія вялі войны, будавалі крэпасці. Калі ён чытаў сялянам лекцыі аб сваіх касмічных падарожжах, казаў, што частка беларусаў жыве на адваротным баку Месяца.
Так ён пісаў пра экспедыцыю на Месяц:
«Яна будзе складацца з 15 чалавек, яны будуць апранутыя ў чорныя касцюмы і чырвоныя берэты. Ім абавязкова трэба будзе ўзяць з сабой антысептыкі, радыёперадавальнік і абавязкова курыцу з гняздом, каб чымсьці харчавацца».
Троху наіўна, але варта разумець, што ў той час космас быў не вывучаны. Пры гэтым на старонках яго дзённікаў створаны неверагодныя праекты лятальных апаратаў, і нават схема шматступеньчатай ракеты…
Жыццё на Месяцы, Марсе, Сатурне
Зараз вядома больш за 100 жывапісных і графічных твораў Драздовіча на касмічную тэматыку. Яны склалі тры вялікія цыклы: «Жыццё на Месяцы», «Жыццё на Марсе» і «Жыццё на Сатурне».
«Трывеж на Месяцы» (1932–1933)
У гэтаем месца творца трапляў у сваіх бачаннях не аднойчы. Пасля іх ён стварыў некалькі мап горада, розныя замалёўкі.
Па яго словах на абароце, гэта «панарама луннага гораду Трывежы з ягонымі ваколіцамі над Верхнім і Ніжнім азёрамі. “Чалом” на Маладзіковай краіне хвойнікавых пальм, між т.зв. “марамі”. М. Нэктару і м. Уродлівасьці на паўдзён ад Сакрозьгорнага Пралому Трывезкага Чыгункавага Шляху на Аўрыю і Аріаполь… Выгляд з усходу на захад».
На самім палатне мы бачым тры высокія вежы (адсюль і назва “Трывеж”). Спачатку Драздовіч меркаваў, што гэта — храм, пакуль пасля некалькіх спробаў нарэшце не трапіў у адну з іх.
Замест багата прыбранага інтэр’еру храма, матсак убачыў, што «на нейкіх стэлажах ляжалі ў беспарадку раскладзеныя, парыжэлыя напалову, спарахнелыя чэрапы чалавечых галоў, а пад імі і каля іх парэшткаў іншыя недатлелыя косткі». Вежы апынуліся ўсыпальніцамі…
«Астран. Абсерваторыя» (1931)
Вось яшчэ адна незвычайная карціна: выява крывава-чырвонага куба на адным з кольцаў Сатурна.
З правага боку ўверсе збудавання — невялічкае акенца. Драздовіч лунаў над будынкам і не адважваўся зазірнуць ўнутр. Яму страшна. Здаецца, ён убачыць там жудаснае відовішча, падобнае да турмы: «гараць распаленыя печы, вісяць ланцугі з кайданкамі і нашыйнікам, стаяць набітыя жалезнымі шыпамі пасткі, напальваюцца ў тых печах Жалезныя абцугі, Жалезныя пальчаткі і іспанскія боцікі, круцяцца зубчастыя касталомныя машыны ды шмат іншай «высокай тэхнікі» самых старажытных часоў».
І вось, усё ж адважыўся, падляцеў да акенца: «…і што ж я там убачыў?! А роўна, што і нічога, – акрамя выглядаючых праз акенца, пазіраючы ўверх, на неба, на якім свяцілася сонца, пары буйных і круглых безбялковых вачэй з цемры, – нічога роўна не ўбачыў».
Змрок і трывога
Краязнаўца падкрэсліла: «Часам выявы касмічных ландшафтаў мастака ствараюць змрочна-трывожнае ўражанне перш за ўсё таму, што ён не так часта засяляе свае жывапісныя палотны і графічныя лісты жывымі істотамі, прастора застаецца пустыннай, незаселенай, нібы пасля нейкай грандыёзнай катастрофы. Мы бачым толькі велічныя прыродныя з’явы і архітэктурныя збудаванні».
Па яе словах, «нешматлікія выключэнні — карціны накшталт «Сатурнянкі аглядаюць свае зімовачныя пячоры», «Сустрэча вясны на Сатурне». Гэта шматколерны ўтульны свет, дзе іншапланецяне нягледзячы на тое, што маюць безбялковыя вочы, спраўляюць свае рытуалы і чамусьці вельмі нагадваюць беларусаў.
З нататак Драздовіча мы можам даведацца, што на карціне «Вечар у пустыні на Марсе» трое дзіваватага віду «аквалангістаў», якія стомлена ідуць да невялікага збудавання, – марсіянскія каменачосы».
Дарэчы, верагодна, Драздовіч прадчуваў Другую Сусветную вайну: некаторыя жыхары Месяца ў яго якраз рыхтуюцца ваяваць, а марсіяне апранутыя ва ўніформу.
Космас — гэта Беларусь?
Убачанае на іншых планетах падазрона нагадвае Драздовічу Беларусь. Сам творца параўноўвае іншаземныя мясціны з навакольнымі беларускімі рэаліямі: прыродныя ўмовы на Сатурне і Марсе, касмічная архітэктурная экзотыка, лад жыцця і нават анатамічныя асаблівасці шкілета мясцовых жыхароў.
А часам разважае, што «нашыя салата, хрэн, радыска і рэпа, лук і іншыя карняплоды маглі б акліматызавацца, будучы завезенымі на Месяц».
«Прыйдзе час… Мяне яшчэ будуць шукаць»
Вольга Архіпава справядліва заўважыла: «з кім толькі не параўноўвалі Драздовіча: то з Леанарда Да Вінчы, то з Чурлёнісам, то з Рэрыхам, але ўсе гэтыя супастаўлення здаюцца не вельмі пераканаўчымі. Мабыць, трэба прызнаць, што нічога падобнага на Драздовіча не было ніколі і нідзе».
Адметна, што пры жыцці незвычайнае светаўспрыманне Драздовіча не знайшло водгуку сярод яго сяброў і сучаснікаў. А нават стварыла яму рэпутацыю троху звар’яцелага мастака.
Аднак яго мары пра палёты ў космас і астранамічныя гіпотэзы, як мы разумеем, усё ж увасобіліся ў рэчаіснасць. Мастак прадказваў: «Прыйдзе час… Мяне яшчэ будуць шукаць». І, несумненна, не памыліўся.
Картины с котами и изобразительное искусство
Кот стал верным другом человека еще в незапамятные времена, сопровождая его не только в быту, но и в искусстве. Пушистые комочки счастья появлялись на стенах храмовых сооружений, вазах и гобеленах. Их изображали при помощи разных техник и художественных материалов, но всегда с особой любовью и вниманием. В современном мире картины с котами считаются важным атрибутом уютного домашнего интерьера.
